Ustawa z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci (Dz. U. z 2019 r. poz. 2134 z ze zm.) określa warunki nabywania prawa do świadczenia wychowawczego oraz zasady przyznawania i wypłacania tego świadczenia.
Od 1 lipca program Rodzina 500+ obejmie wszystkie dzieci do 18. roku życia, również pierwsze i jedyne w rodzinie. Od tego dnia możliwe będzie składanie wniosków o świadczenie drogą elektroniczną, a od 1 sierpnia – drogą tradycyjną.
I. Kto może ubiegać się o świadczenie wychowawcze
Ustalenie prawa do świadczenia wychowawczego oraz jego wypłata następują odpowiednio na wniosek matki, ojca, opiekuna faktycznego dziecka, opiekuna prawnego dziecka albo dyrektora domu pomocy społecznej.
Prawo do świadczenia wychowawczego przysługuje:
-
obywatelom polskim;
-
cudzoziemcom:
a. do których stosuje się przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego,
b. jeżeli wynika to z wiążących Rzeczpospolitą Polską umów dwustronnych o zabezpieczeniu społecznym,
c. przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie zezwolenia na pobyt czasowy udzielonego w związku z okolicznościami, o których mowa w art. 127 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach (Dz. U. z 2018 r. poz. 2094 i 2399 oraz z 2019 r. poz. 577 i 622), jeżeli zamieszkują z dziećmi na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
d. posiadającym kartę pobytu z adnotacją „dostęp do rynku pracy”, jeżeli zamieszkują z dziećmi na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, z wyłączeniem obywateli państw trzecich, którzy uzyskali zezwolenie na pracę na terytorium państwa członkowskiego na okres nieprzekraczający sześciu miesięcy, obywateli państw trzecich przyjętych w celu podjęcia studiów lub pracy sezonowej oraz obywateli państw trzecich, którzy mają prawo do wykonywania pracy na podstawie wizy,
e. przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej :
• na podstawie zezwolenia na pobyt czasowy, o którym mowa w art. 139a ust. 1 lub art. 139o ust. 1 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach, lub
• w związku z korzystaniem z mobilności krótkoterminowej pracownika kadry kierowniczej, specjalisty lub pracownika odbywającego staż w ramach przeniesienia wewnątrz przedsiębiorstwa na warunkach określonych w art. 139n ust. 1 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach
• jeżeli zamieszkują z dziećmi na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, z wyłączeniem cudzoziemców, którym zezwolono na pobyt i pracę na okres nieprzekraczający dziewięciu miesięcy, chyba że przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego lub dwustronne umowy międzynarodowe o zabezpieczeniu społecznym stanowią inaczej.
f. przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej:
• na podstawie zezwolenia na pobyt czasowy, o którym mowa w art. 151 lub art. 151b ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach,
• na podstawie wizy krajowej w celu prowadzenia badań naukowych lub prac rozwojowych, • w związku z korzystaniem z mobilności krótkoterminowej naukowca na warunkach określonych w art. 156b ust. 1 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach
• z wyłączeniem cudzoziemców, którym zezwolono na pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez okres nieprzekraczający sześciu miesięcy, chyba że przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego lub dwustronne umowy międzynarodowe o zabezpieczeniu społecznym stanowią inaczej.
Prawo do świadczenia wychowawczego przysługuje wyżej wymienionym osobom (obywatelom polskim i cudzoziemcom), jeżeli zamieszkują na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez okres, w którym mają otrzymywać świadczenie wychowawcze, chyba że przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego lub dwustronne umowy międzynarodowe o zabezpieczeniu społecznym stanowią inaczej. (art. 1 ust. 3 ustawy).
Ważne : Cudzoziemcy wymienieni w art. 1 ust. 2 pkt 2 lit. c, d oraz e ustawy muszą dodatkowo spełnić warunek zamieszkiwania z dziećmi na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, co oznacza, że cudzoziemcy nie spełniający tego warunku nie są uprawnieni do świadczenia wychowawczego. W związku z wykreśleniem z ustawy od 1 lipca 2019 r. definicji rodziny (co jest konsekwencją likwidacji kryterium dochodowego), dotychczasowy wymóg zamieszkiwania w Polsce ww. cudzoziemców z członkami rodziny został zmieniony na wymóg zamieszkiwania z dzieckiem/dziećmi, tj. dzieckiem/dziećmi, na które wnioskodawca ubiega się/otrzymuje świadczenie wychowawcze.
II. Jak otrzymać świadczenie wychowawcze
Postępowanie w sprawie świadczenia wychowawczego prowadzi organ właściwy tj. wójt, burmistrz lub prezydent miasta, lub zgodnie z art. 10 ust. 2 ustawy, ośrodek pomocy społecznej lub inna jednostka organizacyjna wskazana przez organ, właściwy ze względu na miejsce zamieszkania osoby ubiegającej się o świadczenie wychowawcze lub otrzymującej świadczenie wychowawcze. Aby otrzymać świadczenie wychowawcze należy złożyć wniosek.
Wnioskodawcy będący mieszkańcami Miasta Międzyrzec Podlaski wnioski o przyznanie świadczenia wychowawczego w formie papierowej mogą składać od dnia 1 sierpnia 2019r. w Miejskim Ośrodku Pomocy Społecznej przy ul. Piłsudskiego 6 w Międzyrzecu Podlaskim, od poniedziałku do piątku, w godzinach 8.00-15.00.
III. Terminy składania wniosków i terminy wypłaty świadczeń
Wnioski o świadczenie wychowawcze na najbliższy okres, trwający od 1 lipca 2019 r. do 31 maja 2021 r., można również składać już od 1 lipca online przez stronę Ministerstwa Rodziny empatia.mrpips.gov.pl, przez bankowość elektroniczną lub przez portal PUE ZUS, a od 1 sierpnia drogą tradycyjną (papierową), czyli osobiście w urzędzie lub za pośrednictwem poczty.
Jeśli wnioskodawca złoży kompletny i prawidłowo wypełniony wniosek o świadczenie wychowawcze w okresie od 1 lipca 2019 r. do 30 września 2019 r., świadczenie wychowawcze zostanie przyznane i wypłacone z wyrównaniem od 1 lipca 2019 r.
Natomiast jeśli wnioskodawca złoży wniosek po 30 września 2019 r., świadczenie będzie przysługiwać od miesiąca złożenia wniosku – czyli np. z wniosku złożonego w październiku 2019 r. świadczenie zostanie przyznane od października.
• Złożenie wniosku w okresie lipiec – sierpień 2019 roku oznacza, że świadczenie, z wyrównaniem od lipca, zostanie wypłacone najpóźniej do dnia 31 października 2019 roku.
• Złożenie wniosku we wrześniu 2019 roku oznacza, że świadczenie, z wyrównaniem od lipca, zostanie wypłacone najpóźniej do dnia 30 listopada 2019 roku. • Złożenie wniosku w październiku 2019 roku oznacza, że świadczenie, z wyrównaniem jedynie od października, zostanie wypłacone najpóźniej do dnia 31 grudnia 2019 roku.
• Złożenie wniosku w listopadzie 2019 roku oznacza, że świadczenie, z wyrównaniem jedynie od listopada, zostanie wypłacone najpóźniej do dnia 31 stycznia 2020 roku.
• Złożenie wniosku w okresie od 1 grudnia 2019 roku do 31 stycznia 2020 roku oznacza, że świadczenie, z wyrównaniem jedynie od miesiąca złożenia wniosku, zostanie wypłacone najpóźniej do dnia 29 lutego 2020 roku.
Rodzice, którzy mają obecnie przyznane do 30 września 2019 roku świadczenie wychowawcze na drugie i kolejne dzieci, składają od 1 lipca 2019 roku jeden wspólny wniosek o ustalenie prawa do świadczenia na wszystkie dzieci. Na podstawie takiego wniosku od 1 lipca 2019 r. zostanie im przyznane prawo do świadczenia na pierwsze dziecko (na które obecnie nie pobierają świadczenia wychowawczego), natomiast od 1 października 2019 r. na pozostałe dzieci (na które świadczenia są już przyznane do końca września.
IV. Wymagane dokumenty
Zgodnie z art. 13 ust 4 pkt 3 ustawy do wniosku o świadczenie wychowawcze dołącza się odpowiednie (w nielicznych, indywidualnych przypadkach, w których dodatkowe dane/dokumenty w tym oświadczenia są niezbędne) zaświadczenia lub oświadczenia oraz dowody niezbędne do ustalenia prawa do świadczenia wychowawczego:
a. zaświadczenie sądu opiekuńczego lub ośrodka adopcyjnego o prowadzonym postępowaniu sądowym w sprawie o przysposobienie dziecka,
b. prawomocne orzeczenie sądu orzekające rozwód lub separację,
c. orzeczenie sądu opiekuńczego o ustaleniu opiekuna prawnego dziecka,
d. inne dokumenty, w tym oświadczenia, potwierdzające spełnianie warunków do przyznania lub ustalenia wysokości świadczenia wychowawczego będącego przedmiotem wniosku.
Uwaga: praktycznie wszystkie niezbędne informacje do ustalenia prawa do świadczenia wychowawczego będą zawarte we wniosku strony, organ właściwy będzie je weryfikował samodzielnie i dotyczy to danych, o których mowa w art. 14 ust. 2 pkt 1 lit. a, b, d, f, g, ib oraz k ustawy (tj. imię i nazwisko, datę urodzenia, numer PESEL, stan cywilny, obywatelstwo, oraz informacje o prawie do świadczeń opieki zdrowotnej w celu weryfikacji warunku zamieszkiwania w Polsce).
V. Koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego
Od 1 stycznia 2018 r. całość zadań z zakresu świadczenia wychowawczego w sprawach, w których zastosowanie mają unijne przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego realizowanych przez marszałków województw, przejęli właściwi wojewodowie.
Ustawa w art. 16 zawiera regulacje dotyczące koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego. Przepisy te są analogiczne jak w ustawie o świadczeniach rodzinnych, z uwzględnieniem jednak zmian od 1 lipca 2019 r. dotyczących odejścia od obowiązku wydawania decyzji administracyjnych w przypadku przyznania świadczenia wychowawczego.
W przypadku gdy osoba ubiegająca się o świadczenie wychowawcze, lub członek rodziny tej osoby, w tym współmałżonek lub drugi z rodziców dziecka/dzieci przebywa poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej w państwie, w którym mają zastosowanie przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, organ właściwy przekazuje wniosek wraz z dokumentami wojewodzie.
W przypadku przebywania osoby lub członka rodziny tej osoby w dniu przyznania świadczenia wychowawczego lub po tym dniu poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej w państwie, w którym mają zastosowanie przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, organ właściwy występuje do wojewody o ustalenie, czy w sprawie mają zastosowanie przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego.
Wojewoda ustala, czy w przekazanej sprawie mają zastosowanie przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego. W przypadku gdy wojewoda, ustali, że mają zastosowanie przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, ustala prawo do świadczenia zgodnie z art. 11 ustawy, w tym, w przypadku przyznania świadczenia - o ile we wniosku o świadczenie wychowawcze został podany adres poczty elektronicznej - przekazuje stronie informację, o której mowa w art. 13a ust. 2 oraz informuje organ właściwy o przyznaniu świadczenia w celu dokonywania wypłat przyznanego świadczenia przez organ właściwy.
W przypadku gdy wojewoda, w sytuacji, o której mowa w art. 16 ust. 2 ustawy, ustali, że mają zastosowanie przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, organ właściwy uchyla (w drodze decyzji administracyjnej – bez znaczenia pozostaje fakt, że świadczenie zostało przyznane decyzją administracyjną przed 1 lipca 2019 r. czy też po 30 czerwca 2019 r. bez decyzji administracyjnej) prawo do świadczenia wychowawczego za okres, w którym osoba podlega ustawodawstwu w zakresie świadczeń na rodzinę w innym państwie, w którym mają zastosowanie przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, w związku ze stosowaniem przepisów o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego.
Ważne: W przypadku przebywania członka/członków rodziny za granicą, w tym współmałżonka lub drugiego rodzica dziecka/dzieci, we wniosku o świadczenie wychowawcze, wnioskodawca powinien wskazać wraz z adresem zamieszkania poza granicami RP, okres pobytu, nazwę i adres pracodawcy lub miejsce prowadzenia działalności gospodarczej poza granicami RP o ile powyższe dane są mu znane.
W przypadku, o którym mowa w art. 16 ust. 6 ustawy, wojewoda ustala prawo do świadczenia wychowawczego zgodnie z art. 11 ustawy – od dnia, w którym osoba podlega ustawodawstwu państwa, w którym mają zastosowanie przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, w zakresie świadczeń na rodzinę w związku ze stosowaniem przepisów o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego.
W przypadku gdy wojewoda ustali, że w sprawie nie mają zastosowania przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego:
1. przekazuje sprawę organowi właściwemu w celu ustalenia prawa do świadczenia wychowawczego – w przypadku, o którym mowa w art. 16 ust. 1 ustawy;
2. informuje o tym fakcie organ właściwy - w przypadku, o którym mowa w art. 16 ust. 2 ustawy.
Organ właściwy w przypadku, o którym mowa w art. 16 ust. 8 pkt 1 ustawy, ustala prawo do świadczenia wychowawczego od miesiąca złożenia wniosku, o którym mowa w art. 16 ust. 1 ustawy.
Przyznanie przez wojewodę po dniu 30 czerwca 2019 r. świadczenia wychowawczego, niezależnie od okresu/okresów za które świadczenie jest przyznawane, nie wymaga wydania decyzji. Odmowa przyznania świadczenia wychowawczego, uchylenie lub zmiana prawa do świadczenia wychowawczego (nawet jeśli dotyczy to okresu na który świadczenie zostało już przyznane bez decyzji administracyjnej zgodnie z art. 11 ust. 1 ustawy) oraz rozstrzygnięcie w sprawie nienależnie pobranego świadczenia wychowawczego wymagają wydania decyzji.
Wojewoda przesyła wnioskodawcy informację o przyznaniu świadczenia wychowawczego na wskazany przez niego adres poczty elektronicznej - o ile wnioskodawca wskazał adres poczty elektronicznej we wniosku.
Wojewoda ustala i dochodzi zwrotu nienależnie pobranego świadczenia wychowawczego w sprawach, w których mają zastosowanie przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego.
Przepisy art. 25 ustawy stosuje się odpowiednio.
W przypadku zwrotu przez instytucję państwa, o którym mowa w art. 16 ust. 1 ustawy, nienależnie pobranego świadczenia wychowawczego zgodnie z przepisami o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, wojewoda może umorzyć pozostałą kwotę nienależnie pobranego świadczenia wychowawczego łącznie z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w całości lub części, w szczególności jeżeli pozostała kwota wynika z różnicy kursowej
VI. Komu nie przysługuje świadczenie wychowawcze
Świadczenie wychowawcze nie przysługuje (art. 8 ust. 1 ustawy), jeżeli:
1. dziecko pozostaje w związku małżeńskim;
2. dziecko zostało umieszczone w instytucji zapewniającej całodobowe utrzymanie albo w pieczy zastępczej;
3. pełnoletnie dziecko ma ustalone prawo do świadczenia wychowawczego na własne dziecko (termin pełnoletni nie zawsze jest tożsamy w prawie z terminem osoby, która – ukończyła 18 lat, w związku z możliwością uzyskania pełnoletności przez małoletnią kobietę poprzez zawarcie związku małżeńskiego - art. 10 § 2 kodeksu cywilnego).
4. członkowi rodziny przysługuje za granicą na dziecko świadczenie o podobnym charakterze do świadczenia wychowawczego, chyba że przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego lub dwustronne umowy międzynarodowe o zabezpieczeniu społecznym stanowią inaczej.
Podstawę odmowy przyznania świadczenia wychowawczego zawiera również art. 23 ust. 1 ustawy, który stanowi, że organ właściwy lub wojewoda odmawiają przyznania prawa do świadczenia wychowawczego, jeżeli osoba ubiegająca się o to świadczenie uniemożliwi przeprowadzenie wywiadu, o którym mowa w art. 15 ust. 1, lub nie udzieli podczas tego wywiadu wyjaśnień co do okoliczności objętych wywiadem.
VII. Nienależnie pobrane świadczenie wychowawcze
Zgodnie z art. 25 ustawy, osoba, która pobrała nienależnie świadczenie wychowawcze, jest obowiązana do jego zwrotu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie (aktualnie 7% w stosunku rocznym – zgodnie z obwieszczeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 7 stycznia 2016 r. w sprawie wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie – M.P. 2016 r. , poz. 47).
Ważne: należy zwrócić uwagę na znowelizowany i obowiązujący od 1 lipca 2019 r. katalog przypadków, w których wypłacone świadczenie uznaje się za świadczenie nienależnie pobrane. Od 1 lipca 2019 r., zgodnie z art. 25 ust. 1 ustawy, za nienależnie pobrane świadczenie wychowawcze uważa się:
pkt 2) świadczenie wychowawcze przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą to świadczenie;
pkt 3) świadczenie wychowawcze wypłacone w przypadku, o którym mowa w art. 16 ust. 6, za okres od dnia, w którym osoba stała się uprawniona do świadczeń na rodzinę w innym państwie w związku ze stosowaniem przepisów o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, do dnia wydania decyzji o uchyleniu decyzji przyznającej świadczenie wychowawcze;
pkt 5) świadczenie wychowawcze wypłacone osobie innej niż osoba, której świadczenie zostało przyznane, z przyczyn niezależnych od organu, który przyznał świadczenie
pkt 6) świadczenie wychowawcze wypłacone mimo braku prawa do tego świadczenia
VIII. Informacje Ogólne
Ważne: Przykładowy wzór wniosku o świadczenie wychowawcze oraz załączników do tego wniosku można znaleźć na stronie Biuletynu Informacji Publicznej ministra właściwego do spraw rodziny. Aktualnie, przykładowy wzór wniosku i załączników, zalecany przez MRPiPS do wykorzystania po 30 czerwca 2019 r., jest zamieszczony na stronie podmiotowej BIP MRPiPS, pod tym adresem
Ważne: Zgodnie z obowiązującym od 1 lipca 2019 r., dodanym ustawą zmieniającą, art. 13a ustawy , przyznanie przez organ właściwy (lub wojewodę w sprawach koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego) świadczenia wychowawczego nie wymaga wydania decyzji. Jest to rozwiązanie analogiczne do sprawdzonego już rozwiązania funkcjonującego w programie „Dobry start”.
Ponadto zgodnie z przepisem przejściowym – art. 8 ustawy zmieniającej, także sprawy o świadczenie wychowawcze za okres do dnia 30 czerwca 2019 r. w zakresie formy rozstrzygania, niezakończone przed dniem 1 lipca 2019 r., są realizowane na zasadach określonych w ustawie zmienianej w art. 1 (czyli zgodnie z ww. art. 13a ustawy o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci bez decyzji administracyjnej w przypadku przyznania świadczenia). Powyższe przepisy oznaczają, że we wszystkich przytoczonych przykładach, przyznanie świadczeń wychowawczych niezależnie od daty złożenia wniosku ani okresu świadczeniowego, który dany wniosek obejmuje, nie będzie wymagało wydania decyzji administracyjnej, a jedynie wysłania na adres poczty elektronicznej wskazany we wniosku, informacji o przyznaniu świadczenia wychowawczego.
W przypadku braku takiego adresu we wniosku, powyższą informację strona będzie mogła odebrać w organie właściwym lub odpowiednio u wojewody, pouczenie o tym zawarte jest we wzorze wniosku opracowanym według stanu prawnego obowiązującego od 1 lipca 2019 r. – nieodebranie informacji nie wstrzymuje wypłaty przyznanego świadczenia (w przypadku wniosków składanych przed 1 lipca 2019 r. rozpatrywanych po 30 czerwca 2019 r. obowiązujące przepisy nie przewidują obowiązku informowania strony o niewydawaniu decyzji w przypadku przyznania świadczenia).